Ақтөбе: Мұнай зауытының иісі тұрғындарды мазалайды

Мұнай өнімдерінің жағымсыз иісі қалаға үнемі тарап жатады. Ақтөбеліктер бас ауыруы, аллергия, ұйқысыздық мәселелеріне шағымдануда және олардың мұндай күйге түсуінің себебі соңғы жылдардағы бірнеше ірі апаттардан соңғы НПЗ екенін айтады. Экологтардың ол жаққа тексеруге бара алмай отырғаны белгілі, алайда олар ауданның құрылымын зерттеу үшін дрондарды қолдануға уәде берді. Ақтөбедегі қораш иіс қалалықтарды бірнеше апта бойы терорға салып келеді. Барлығы амбре көзінің дұрыс емес кәріз жүйесі емес екеніне сенімді, әкімдіктің дәстүр бойынша кінәлағаны. Өйткені иістер ашық химиялық қосылыстарға, түсініксіз қоспалары бар сутек сульфидіне ұқсайды, бұл тіршілік әрекетінің бұзылыстарын көрсете бермейді.

41 разъезде тұратын ақтөбеліктер редакцияға «АТ» шағымданды. Олар қаладағы барлық адамды азаптап жүрген иістің дерек көзі өз аудандарында орналасқанын айтып отыр. Әңгіме ТОО «Ақтөбе мұнай өңдеу зауыты» туралы. Бұл үлкен өнеркәсіптік нысан Ясное ауылына жақын, Ақтөбе су қоймасынан бірнеше шақырым жерде орналасқан.

«Бұл жөнінде түтін емес!» – дейді Ясное ауылының тұрғыны Берік. – «Бұл химиялық иіс! Егер қаласаңыз, таза сутек сульфиді. Ол бүкіл Ақтөбені жапты: мен қаладағы әр түрлі жерлерде жиі боламын, не туралы айтып жүргенімді білемін. Онда үздіксіз шығарындылар болып жатыр, сондықтан әйелім мен балаларымда аллергия, жиі бас ауырады, ұйқысыздық бар. Неліктен экологтар бұл зауытты тексермейді? Сіздер қала бойынша құралдарыңызды алып жүруімен не пайда, егер жаныңызда нақты дерек көзі болса?»

Мен 67 жастамын, өмірім бойы осы ауданда тұрдым. Бұрын иістер бар еді, бірақ мұндай қатты емес, ал қазір – күн сайын бір нәрсені шығарады! Көзім жыпылықтап, тамағымда тітіркену бар. Дәрігерлер қолдарын сілтеп, менің денсаулығым жақсы екенін айтады. «Экология, бәлкім», - дейді. Зауыт не үшін салынған, бізді сонымен жеу үшін бе? – деп сұрайды зейнеткер Ақылтай Тлеулесұлы.

Таныс экоактивист Евгений Лазарчук та мұнай зауытының иісі қауіпті болуы мүмкін екенін айтуда. «Қазір біздің иістер тауып, 41-ден келген мұнайдың иісі қосылды. Мұнайды өңдейтін зауыттан басқа ештеңе жоқ. Нақты кім екенін айта алмаймыз, өйткені біз туда бармадық және өлшеп көрген жоқпыз. Экологтар да ештеңе айтпайды», - деді Евгений Лазарчук.

Аллергиядан құтыла алмайсыз. ЗКМУ профессоры, академик, өнеркәсіптік токсикология маманы Арстан Мамырбаев егер зауытта мұнай өңдеу жүргізілсе, онда ол, сөзсіз, иістің көзі болатынын айтты. «Крекинг процесінде (яғни, шикі мұнайдан соңғы өнімдерді алу кезінде) 70-80 әртүрлі заттар, негізінен органикалық табиғаттан бөлінеді», - дейді Арстан Мамырбаев. - «Бұл шекті, шетсіз көмірсутектер, полициклдік ароматикалық көмірсутектер, фенол, формальдегид. Барлық сульфидті химиялық заттардың толығы: сол сутек сульфиді, сульфур ангидриді. Мұнда меркаптандардың тұтас классы бар – 10 түрі. Әрине, олар иістер шығарады!»

Дәрігерлердің айтуынша, мұндай заттар аллергия, жөтел, түшкіру ғана емес, сонымен қатар қатерлі ауруларды туындатуы мүмкін. «Егер көрсеткіштер гигиеналық нормалардан жоғары болса, олар қазіргі аймақта тұратын халыққа теріс әсер етеді», - деді профессор.

Сезеді, бірақ көрмейді. Арстан Мамырбаевтың айтуынша, экологтар осы заттардың ПДК-сының артқанын анықтай алмайды, өйткені олар тиімді емес жабдықты пайдаланады. «Казгидромет», экология, санитарлық-эпидемологиялық бақылау ауа сапасын талдау кезінде, ең алдымен, ресейлік газ анализаторларын пайдаланады. Мысалы, «Ганк». Бірақ мәселе мынада, бұл «Ганк» құрылғысының сезімталдық шкаласы тек 5-7 химиялық қосылысқа ғана еніп, қалғандары анықталмайтындығын көрсетеді. Бұған арнайы жабдық қажет: ауа үлгілерін алу керек, және осы заттар үшін газ хроматографтарын пайдалануға қажет», - деп атап өтті профессор.

«Ақтөбе Таймс» газеті мұнай зауытының қала экологиясына әсерін ұзақ уақыт бойы зерттеп келеді. Ашық деректерге сәйкес, зауыттың жобалық қуаты жыл сайын 300 мың тонна мұнайды өңдеуге арналған. Мұнда, экология департаменті хабарлағандай, бензин (АИ 80-98), дизель, кеме, пеш отыны, керосин, мазут және басқа мұнай өнімдері шығарылады. Бұл кәсіпорын 1-ші қауіптілік классына жатады! Яғни, қоршаған ортаға елеулі теріс әсер етеді. Соңғы жылдарда мұнда бірнеше апат болды. Экология департаментінің мәліметі бойынша, 2024 жылы НПЗ-да мұнай өнімдерінің төгілуі тіркелді. 2022 жылы да солай болды, сол кезде «Ақтөбе Таймс» газеті репортаж жасап, ластану салдарын жекелей бақылаған.

Ақтөбе облысының экология департаменті басшысының орынбасары Талап Ұснадин «АТ» репортерына зауыттың айналасында ауа өлшемдерін алып, бірақ артықшылықтар таппағанын айтты. «Сұраныс бойынша (иістің бір көзі. – Авт.), біз кәсіпорын айналасындағы өлшемдерді жасап, ештеңе таппадық», - дейді Талап Ұснадин. - «Олардың тарапынан апаттар анықталмаған, әрі олар бізге қандай да бір ақпарат бермеді. Оның айтуынша, прокуратурамен келісімсіз жоспардан тыс тексеру жүргізу мамандар үшін заңды бұзу болады. Бірақ экологтар дрондарды іздеуде, тер соңғы ықтимал апаттар мен бұзушылықтарды зерттеу үшін. Оларға түсініктеме немесе басқа ақпарат сұраудың мүмкіндігі болмайды, өйткені бұл араласу болып табылады»,-деп жалғастырды Талап Ұснадин.

Қазіргі уақытта біз дрондарды іздеудеміз, осы аймақта бақылау жасауды жоспарлап отырмыз. Мүмкін, бір нәрсе шығатын шығар. «АТ» редакциясы жағдайды бақылауда ұстайды.