Қытайда қалдықтарды өртейтін зауыттарға қоқыс жетіспейді

Бұдан бірнеше жыл бұрын Қытай әлемдік «қоқыс дағдарысының» ошағы болып саналатын. 2019 жылы Ханчжоу қаласындағы ең ірі полигон белгіленген мерзімінен 25 жыл ерте толып, күл-қоқыс алаңдарының күрделі мәселесінің символына айналды. Осы жағдайды реттеу үшін билік миллиардтаған қаражат жұмсап, қоқысты энергияға айналдыратын Waste-to-Energy кәсіпорындарының желісін дамытты.

Бүгінде елде осы секілді 1000-нан астам нысан жұмыс істейді, бұл — әлемдегі барлық қуаттың жартысынан астамы. 2022 жылы олардың жалпы жобалық қуаты 333 млн тонна қалдықты құрады, алайда нақтылы жиналғаны — небәрі 311 млн тонна. Осылайша күн сайын 1,1 млн тоннадан астам өңдеу қуаты бос қалады.

Парадокс сол — кейбір зауыттар жыл бойына жұмыссыз тұр. Ал басқалары «отын іздеуге» мәжбүр: қалдықтарды көрші аймақтардан тасиды не болмаса ескі полигондарды қазып, пештерді толтыруға тырысады.

Экологиялық әсері мен қауіптері

Сарапшылардың айтуынша, қоқыс өртеу зауыттары қоқыс алаңдарында түзілетін, сондай-ақ әлдеқайда қауіпті парниктік газ болып саналатын метанның шығарылуын азайтуға көмектесті. Алайда, мұндай нысандардың өз экологиялық кемшіліктері де бар: олар күл мен сүзінді, сонымен қатар канцерогенді заттар шығарады.

«Мұнда классикалық артық қуат мәселесі көрініс тапты: жуырда ғана қоқыс полигондары қалаларды басып бара жатса, енді зауыттар жағар қалдық таппай отыр».

Неліктен қоқыс азайды?

Мамандар қазіргі «қалдық тапшы­лығын» бірнеше фактормен түсіндіреді. Олардың қатарында — халық санының азаюы, тұтыну қарқынының төмендеуі, сондай-ақ соңғы жылдары Қытайда енгізілген қалдықтарды бөлек жинау жөніндегі қатаң ережелер бар. Бұл шаралар өндірілмейтін қалдықтардың өртелуіне жіберілетін көлемді едәуір қысқартуға мүмкіндік берді.

Қалдық импорттау: қайтара қолға ала ма?

2018 жылға дейін Қытай шетелдік қалдықтардың ең ірі импорттаушысы еді. АҚШ пен Еуропадан миллиондаған тонна пластик пен қағаз елге жеткізіліп, көп жағдайда дұрыс қайта өңделмейтін. Алайда қатаң шектеулер енгізілгеннен кейін бір жылдың ішінде пластикалық қалдықтарды импорттау 99%-ға қысқарды.

Бұл шешім Батыс елдерінде қайта өңдеу дағдарысын тудырды: қалалар «қайта өңдеуге жарамды» материалдарды өртеуге немесе көмуге мәжбүр болды. Қазір кей сарапшылар артық қуат сақталған жағдайда, Қытай қалдық импортын қайта қарастыра алатынын болжайды. Бірақ әзірге билік ресми жоспарларын жариялаған жоқ.

Қазақстан Қытайға қоқыс сата ала ма?

Қазақстанда қалдықтарды қайта өңдеу мәселесі әлі де өзекті болып отырғандықтан, бұл ахуал ерекше мүмкіндік әкеледі. Теория жүзінде, егер Бейжің қоқысты импорттауға қайтадан рұқсат етсе, ел өнеркәсіптік және тұрмыстық қалдықтарының бір бөлігін Қытайға экспорттай алар еді. Бұл отандық свалкалар мен полигондарға түсетін салмақты төмендетер еді, олардың көбі қазірдің өзінде толуға жақын.

Алайда мұндай сценарийдің қауіптері де бар. Біріншіден, Қазақстан қалдықтарды Қытай талаптарына сәйкес сұрыптап, тасымалдау үшін инвестиция салуы тиіс. Екіншіден, экологтар ескертеді: қоқысты экспорттау — бұл қайта өңдеу жүйесін өз елінде дамытуға кедергі болып, мәселені шекарадан асырып жіберу дегенді білдіреді.

Осылайша, «қоқыс қоршауын» сәтті шешу Қытай үшін күтпеген түйткілге айналды: қайта өңдеу индустриясы шикізаттан қағылуы мүмкін. Қазақстан секілді көршілес елдерге бұл бір жағынан жаңа қауіп, екінші жағынан мүмкіндік әкелмек.