Жаһандану: Әлемдік Процестердің Мәні, Себептері мен Салдары
Жаһандану – бұл қазіргі заманның маңызды және қайтымсыз процесі. Ол әлеуметтік, мәдени, экономикалық және саяси салаларда әлем елдерін жақындастырып, олардың өзара байланысын нығайтуда.
Бүгінгі таңда интернет, мобильді байланыс, тіпті теледидар да болмаған заманда адамдардың қалай өмір сүргенін елестету қиын. Елдер арасындағы қашықтықты еңсеру мүмкін емес болып көрінетін сол дәуірден бүгінгі күнге дейін әлем айтарлықтай өзгерді. Қазіргі заманда кез келген адам басқа елге барып, бірнеше аптадан кейін қайта оралу мүмкіндігіне ие. Шекаралар ашық, ал мемлекеттер бейбіт өмір сүруге, сауда жасауға және ынтымақтастық орнатуға ұмтылады. Мұның бәрі жаһандану процесінің арқасында мүмкін болды. Бүгін біз жаһандану ұғымын тереңірек қарастырып, оның негізгі белгілері, себептері, салдары, артықшылықтары мен кемшіліктерін талдаймыз.
Жаһандану дегеніміз не?
Жаһандану – бұл қазіргі уақытта әлемнің барлық елдерінде жүріп жатқан әлеуметтік, мәдени, экономикалық, саяси және басқа да салалардағы жақындасу процесі. Оның басты қозғаушы күші – халықаралық сауда, ол әлемдік нарықтың көпшілік қатысушыларына тиімді. Сонымен қатар, барлық бағыттарда интеграция мен жақындасу жүріп жатыр, бұл мәдени айырмашылықтардың азаюына да ықпал етеді.
"Жаһандану" ұғымымен тығыз байланысты тағы бір термин – "Ғаламдық ауыл" (Global Village). Бұл терминді канадалық мәдениеттанушы Маршалл Маклюэн енгізген, ол жаһандану процестерін зерттеген ең танымал ғалымдардың бірі.
Халықаралық саудадан бөлек, ақпарат алмасу еркіндігі де жаһанданудың маңызды факторы болып табылады. Қазір әрбір адам басқа елдердің жаңалықтары мен пайдалы ақпараттарын ешбір шектеусіз ала алады. Сонымен қатар, интернетті пайдалана отырып, әлемнің кез келген нүктесінен жаңа таныстар табуға болады, бұл мәдени жақындасуды одан әрі арттырады.
Жаһанданудың белгілері
Зерттеушілер қазіргі қоғамды шынайы жаһандық деп атауға болатынын және барлық түбегейлі өзгерістердің орын алғанын айтады. Жаһанданудың негізгі белгілері ретінде келесі үрдістерді атайды:
- Кеңістік кедергілерінің жойылуы. Бұрын саяхатшылар мен авантюристер ғана ұзақ жылдарға туған жерлерінен алысқа аттанатын. Ал бүгінгі таңда кез келген адам планетаның қарсы бетіндегі елге барып, небәрі бір тәулікте қайтып оралуы мүмкін.
- Тілдік кедергілердің азаюы. Ағылшын тілі – халықаралық қарым-қатынас тіліне айналды. Көптеген әдеби және ғылыми зерттеулер осы тілде жазылып, басылады.
- Ақпараттың жылдам таралуы. Вашингтон мен Мәскеу арасындағы қашықтықты электрондық сигнал 30 миллисекундта еңсереді. Әлемнің кез келген бұрышындағы оқиғалар туралы біз сол сәтте біле аламыз.
- Ғылым мен идеялар алмасу. Жаңа технологиялар, идеялар мен концепциялар жылдам таралып, елдер арасында қолданысқа еніп жатыр.
- Мәдени айырмашылықтардың жойылуы. Бұрын әртүрлі елдердің тұрғындары киім кию стилі, әдет-ғұрыптары және өмір салты арқылы ерекшеленсе, бүгінде әлем халқының көпшілігі ұқсас музыка тыңдап, фильмдер көріп, үйлерін бірдей сәндеуге тырысады.
Жаһанданудың барлық үрдістерінің ортақ ерекшелігі – мемлекеттердің өзара байланыстылығы. Бұл байланыс ресурстардың және процестердің интеграциясы арқылы жүзеге асады.
Жаһанданудың себептері
Жаһандануды толық түсіну үшін оның себептерін білу маңызды. Зерттеушілер келесі негізгі факторларды атайды:
- Халықаралық сауда. Әр мемлекет өз тауарлары мен қызметтерін халықаралық нарыққа шығаруға мүдделі.
- Жылдам және арзан көлік. Қазіргі көлік түрлері жүктерді жылдам немесе арзан жеткізу мүмкіндігін береді.
- Заманауи байланыс құралдары. Әлемнің кез келген нүктесіндегі адаммен бейнеқоңырау арқылы сөйлесу мүмкіндігі пайда болды.
- Ақпараттық кеңістіктің бірігуі. Әлемде бір елдің ғана ақпараттық кеңістігі қалды деуге болмайды.
- Ұлттық дәстүрлердің әлсіреуі. Қазіргі таңда ұлттық киім кию немесе әдет-ғұрыптарды сақтау сирек кездеседі.
Жаһанданудың артықшылықтары мен кемшіліктері
Артықшылықтары:
- Халықаралық нарыққа шығу арқылы экономиканың жылдам дамуы.
- Бәсекелестік арқасында тауарлардың сапасының артуы және бағасының төмендеуі.
- Мәдени алмасу арқылы қоғамды байыту.
- Халықаралық қатынастарды жақсарту.
Кемшіліктері:
- Ұлттық мәдениет пен дәстүрлердің жоғалуы.
- Дамыған елдердің дамушы елдерді экономикалық тұрғыдан пайдалану.
- Экологиялық проблемалардың күшеюі.
Қорытынды
Жаһандану – бұл қазіргі заманның маңызды тарихи процесі. Соңғы отыз жыл ішінде әлем түбегейлі өзгерістерді бастан өткерді. Бұл процестің артықшылықтары да, кемшіліктері де бар. Алайда, жаһандану процесіне қарсылық көрсету мүмкін емес. Адамзаттың міндеті – оның теріс салдарын азайтып, одан барынша пайда көру.