Өз-өзін дәлелдеу: Психологиядағы маңызы мен түрлері

«Өз-өзін дәлелдеу» сөзі адамдар арасында кеңінен таныс және әртүрлі мағыналарда қолданылады. Кейде бұл позитивті мінез-құлық моделін қамтиды, ал кейде негативті. Қалай болғанда да, олардың айырмашылығы туралы бәрі бірдей түсіне бермейді. Бүгін біз психология тұрғысынан өз-өзін дәлелдеу дегеніміз не, оның табиғаты, бізге қажеттілігі және қалай болатындығы жөнінде сөз қозғамақпыз.

Өз-өзін дәлелдеу дегеніміз не?

Өз-өзін дәлелдеу – адамның өз мәнін, жетістігін арттыруға бағытталған мінез-құлқы. Өз-өзін дәлелдеудің мақсаты әртүрлі болуы мүмкін. Кейбіреулер өз-өзін бағалауды жоғарылатқысы келсе, басқалары жалпы өзін-өзі дамыту элементі ретінде қарайды, ал кейбіреулер қоғамда өзіндік мәртебе алуға тырысады, бұл олардың мақсаттарына жету үшін қажет.

Адамдар өз-өзін дәлелдеу үшін әртүрлі әдістерді қолданады, бірақ олар екі негізгі түрге бөлінеді:

• Конструктивті: Адам өз-өзін дәлелдейді, себебі шын мәнінде өзін жетілдіре отырып, мақсатын орындап, ересек және мықты тұлғаға айналады.
• Деструктивті: Адам айналасындағылардан жоғары болуға тырысады, оларды кемсіте отырып, олардың кемшіліктерін көрсетіп, артықшылықтарын бағаламай, өзіне ойдан шығарылған жетістіктер мен таланттар жүктейді.

Өз-өзін дәлелдеудің түрлері мен мысалдары

«Өз-өзін дәлелдеу» деген сұраққа жауап бере отырып, оның екі формада болатынын анықтадық: конструктивті және деструктивті. Екеуі де түрліше көрінуі мүмкін, сондықтан оларды тереңірек және мысалдармен қарастырайық.

1. Конструктивті өз-өзін дәлелдеу

Бұл форманы жиі позитивті өз-өзін дәлелдеу деп атайды, себебі онда айналадағы адамдарды алдау немесе басқа адамның қадір-қасиетін кемсіту жоқ. Адам шынайы жетістіктермен, тұлғалық өсумен және мақсаттарына жету жолындағы прогрестерімен өз-өзін дәлелдейді. Ол «Болма, тек көрін» принципіне сәйкес қоғамда нақты мәртебе алу үшін күш жұмсауда.

Позитивті өз-өзін дәлелдеу – бұл өзін-өзі дамытудағы маңызды элемент, адамға Маслоу пирамидасының шыңына көтерілуіне мүмкіндік береді. Ол тұлғаның дамуының негізгі мақсаттарының бірі ретінде өзін-өзі жүзеге асыруға деген ұмтылысқа негізделеді. Конструктивті өз-өзін дәлелдеуде адам жеке бақытқа, мамандықта табысқа жетуге, қызықты және шабыт беретін хобби табуға, өмірдің барлық салаларында табысқа жетуге ұмтылады.

2. Деструктивті өз-өзін дәлелдеу

Бұл форма көбінесе төмен өзін-өзі бағалауы бар адамдарда көрінеді. Олар өз күштеріне сенбейді, сондықтан айналасындағылардың қадір-қасиетін кемсіту арқылы жоғарылауға тырысады. Мұндай мінез-құлық көбінесе санасыз түрде қалыптасады, сондықтан адам өз әрекеттерінің әдеттен тыс екенін байқамай қалуы мүмкін.

Деструктивті өз-өзін дәлелдеудің мысалдары:

• Жалған ақпарат тарату, әріптестері мен таныстарын үнемі талқылау;
• Aйналасындағы адамдарды негізсіз сынау;
• Агрессивті мінез-құлық, қорқыту және эмоционалды қысым көрсету;
• Әртүрлі адамдармен сөйлескенде қайталап кемсіту мен ұятқа қалдырудан көріну;
• Тек ұтылу үшін ғана таласу, кез келген жағдайда өз дұрыс екендігін дәлелдеуге ұмтылу;
• Негативті жағдайларға үнемі назар аудару;
• Бөгде адамдармен байланысыңыздың маңызы бар екенін жиі айту;
• Басшылық етуге ұмтылу.

Нәтиже

Өз-өзін дәлелдеу - бұл өмірдің барлық салаларында жетістікке жетуге мүмкіндік беретін маңызды механизм. Өзіміздің қадір-қасиетіміз бен сенімділігімізді арттыра отырып, біз өмірдің еңбегіміз үшін лайықты екенімізді біле отырып, нық әрі сенімді әрекет етуге мүмкіндік аламыз. Дегенмен, бұл конструктивті өз-өзін дәлелдеу болуы өте маңызды, тек осындай жағдайда ғана өз күш-жігеріміздің жемістерінен толығымен ләззат ала аламыз.