Беттеридж заңы дегеніміз не және ол журналистиканы қалай өзгертті

Беттериджтің тақырыптар заңы — бұл журналистикадағы қағида, оның мәні: «Сұрақ белгісімен аяқталған кез келген тақырыпқа “жоқ” деп жауап беруге болады». Бұл заң сенімді дерек болмаған не айқын факті анықталмаған жағдайда, нақты тұжырымның орнына сұрақ қоюға құмарлықты әжуалайды.

Бұл заңды британдық журналист Иэн Беттеридж (Ian Betteridge) 2009 жылы тұжырымдаған. Оған TechCrunch басылымындағы "Did Last.fm Just Hand Over User Listening Data to the RIAA?" атты мақала себеп болған еді. Беттеридж мұндай сұрақтарды шындыққа жанаспайтын болжаулар үшін жауапкершіліктен қашып, назар аудартудың амалы деп санады. Оның ирониялық сөзі интернетте лезде таралып, күлкілі мемге айналды.

«Сұрақ белгісімен аяқталған кез келген тақырыпты жалған деп санай беруге болады».

Беттеридж заңы неге жұмыс істейді?

Сұраққа құрылатын тақырыптар әдетте автордың ақпаратқа сенімсіз екенін немесе интрига жасағысы келетінін білдіреді. Кликбейт пен әлеуметтік желілер дәуірінде бұл тәсіл тіпті кең етек алды. Алайда көбіне мұндай тақырыптар сенімді деректің жоқтығын бүркемелейді: егер жауап расымен «иә» болса, журналист оны ашық жаза салар еді.

Медиа саласындағы мысалдар

• «Ғалымдар кәріліктің емін тапты ма?» — жоқ, әзірге тапқан жоқ.
• «Доллардың дәуірі бітті ме?» — жоқ, әлі бітпеді.
• «Илон Маск Tesla-дан кетеді ме?» — бұл да екіталай.

Мұндай тақырыптар қызығушылықты арттырғанмен, ақпарат көзіне деген сенімділікті төмендетеді. Оқырмандар оларды барған сайын манипуляцияның құралы ретінде қабылдап келеді.

Беттеридж заңы бүгінде

SEO мен Google алгоритмдерінің кеңеюімен сұрақ түріндегі тақырыптар қайтадан танымал болды. Себебі олар пайдаланушылардың іздеу сұраныстарына сәйкес келеді. Дегенмен тәжірибелі редакторлар оларды аса сақтықпен қолдануға тырысады, басты қағида — оқырманды адастырмау.

Бүгінде Беттеридж заңына қатаң қағидадан гөрі, журналистер үшін ескерту ретінде қарайды: егер тақырыпта сұрақ қойсаңыз, оған мәтін ішінде шынайы жауап беруге дайын болыңыз.

Осыған ұқсас қағидалар ғылыми ортада да бар. Ғылыми мақалалардағы сұрақ түріндегі тақырып көбіне ақиқаттан гөрі, нақты дәлелін таппаған гипотеза екенін көрсетеді.