Актюбинск диірмені мен украин переселендерінің тарихы

Тәжікстанның актюбиндік билігі бір жарым жыл бойы жазғы ураганнан қатты зардап шеккен діңгекті, қараусыз қалған диірменді қалпына келтіруге уәде беріп келеді

2023 жылғы 25 маусымда Алгин ауданында болған ураган, Есет батыр ауылында орналасқан ескі ағаш диірменді қиратты. Диірмен 1909 жылы украиналық переселендермен орнатылған. Актюбиндік билік диірменді 2024 жылы қалпына келтіруді жоспарлаған еді, бірақ уәделер орындалмады. Диірмен жергілікті маңызы бар тарихи және мәдени ескерткіштер тізіміне енгізілді. Ол Актюбин облысында сақталған соңғы ағаш архитектуралық ескерткіш болып қала берді. Павловка ауылындағы диірмен консервацияланды. Қазіргі кезде ол құс ұясы сияқты.

Редакциямызға @aktobe_times репортерлері алғашқы переселендердің біреуінің ұрпағын табуға қол жеткізді. Сергей Лаврушко, Алгада тұрады, бірақ, өкінішке орай, өз ата-бабалары туралы толық ақпарат ала алмады. Ол оларға тек әжесінің әңгімелерінен және репрессияға ұшыраған туыстарының құжаттарынан ғана хабардар.

«Балалық шағымызда отбасымыздың тарихына көп қызықпайтынбыз», - дейді Сергей Петрович. – «Бабаларымыз бен әжелеріміз мәңгі жасайтын болады» деп ойладық.

Сергейдің айтуынша, 1937 жылы репрессияға ұшыраған Иван Калистратович Лаврушконың қалпына келтіру құжаттарын тапқан. Ол менің атам Федор Калистратовичтің туған ағасы. Құжатта атамның ағасының 1894 жылы Екатеринослав губерниясында (қазіргі уақытта Днепропетровск облысының бір бөлігі) туғаны айтылған. Сондай-ақ Петровский ауданы немесе ауыл көрсетілген. Ал әжем «Олар Украинадан 1907-1909 жылдар аралығында жолға шыққан» деп айтатын.

Лаврушко әулетінің 7 ұлы болды. Олардың бірі – Калистрат. Олар отбасымен бірге, әйелдерімен және әр отбасыда 5-6 баладан болған. Біреулері жолда туды. Барлық мүліктерін өгіздермен жеткізді, соның ішінде диірмені де. Көп уақыт бойы жетті, өйткені өздерінмен мал алып жүрді. Қазақстанға жаңа жерлерді игеру үшін келді.

«Неліктен Украинадан кетті? Мүмкін, олар онда қысымға ұшырады, немесе тамақ жетіспеді...»

Келген соң, үйлер салды, жерлерін жыртты. Барлығы еңбекқор еді: теміршілер, ағаш шеберлері. Олар барлық нәрсені істей алды – міне, диірменді жинап, ұн тартатын. Лаврушко әулеті мен басқа келген украиндықтар бірнеше поселке – Павловка, Семеновка, Богдановка... негізін қалады. Әрине, Лаврушко ағайынды актюбин жерлеріне Петр Столыпиннің 1906 жылғы аграрлық реформасының арқасында көшті.

Лаврушко ағайындылары біздің облысымызда алғашқы қоныстанған украиндықтар болмады. Тарихшылар украиндардың Қазақстан жерлеріне көшу мәселесі толық зерттелмегенімен, оның бірнеше толқындарын, әртүрлі ауқымдылығын атап өтеді.

19 ғасырда қазақ даласына украиндардың қоныс аударуы Ресей империясының үкіметінің әскери-казак отары саясатын жүзеге асырумен байланысты болды. Жартылай ресми миграцияның алғашқы толқыны 19 ғасырдың соңындағы украиндықтардың Қазақстанға көш қалдыруымен сипатталады. Мамандардың пікірінше, 19 ғасырдың соңында қабылданған бірнеше заңнамалық реформалар: шаруаларды крепостнойлықтен босату (1861), украиндардың бос жерлерге көші-қонына «уақытша ережелер» (1881), «обывательдерді мемлекеттік көтере жерлерге көшіру» (1889) көшу процесін жеделдетті.

«Бабаларымыз таң рауандағаннан қара түнекке дейін жұмыс істеді», - дейді Сергей Петрович.

Большевиктер замандағы билік кұлағанда, переселендер ұрпағының өмір сүру жағдайларын өзгертіп, одан әрі қиратты.