Қазақстанда ғылымды дамыту: жас ғалымдарға көрсетілетін қолдау

«Ғылымның дамуы – біздің мемлекетіміз үшін стратегиялық тұрғыдан маңызды басымдық. Әсіресе, талантты және қабілетті жастардың ғылыммен айналысуы үшін жағдай жасау өте маңызды», – деп атап өтті Мемлекет басшысы Ғылым және технологиялар жөніндегі ұлттық кеңес барысында, хабарлайды Актобе Таймс.

Қазақстан үшін ғылымның дамуы негізгі басымдықтардың бірі болып табылады. Мемлекет басшысының тапсырмасы бойынша ғылыми зерттеулерді қаржыландыруды ұлғайту, ғылыми ұйымдарды модернизациялау және шетелде стажировкаларды көбейту бойынша жұмыстар жүргізілуде. Бұл шаралар жастар үшін ғылымның тартымдылығын арттырып, халықаралық ынтымақтастықты дамытуға және зерттеу инфрақұрылымын нығайтуға бағытталған. 2025-2027 жылдарға арналған мемлекеттік қаржыландыру 531,1 млрд теңгеге дейін арттырылған.

Ғылымды дамыту мен сатып алу процедураларын жеңілдетуге арналған заңдардың қабылдануы мемлекет жағдайларын жақсартады. Сонымен қатар, Қазақстан Республикасының Президенті жанындағы Ұлттық ғылым академиясының жаңа мәртебесі жоғарғы ғылыми ұйым ретінде анықталды. Ғылым қорының мәртебесі кеңейіп, инновациялық инфрақұрылымды қолдауға арналған «бір терезе» функциясын атқаратын болады.

Ғылыми қызметкерлердің мәртебесін арттыру мақсатында ғылыми ұйымдардың қызметкерлерінің жалақысы 18%-ға көтеріліп, ғылыми атақтары барлар үшін қосымша төлемдер 50 есе МРП-ға дейін артты.

Мемлекеттік деңгейде 425 ғылыми зерттеулермен айналысатын ұйым бар, бұл өткен жылмен салыстырғанда 11 ұйымға артқан. Ғылыми қызметкерлер саны 25,4 мыңды құрайды, олардың 46%-ы жастар.

Жастарға, соның ішінде жас ғалымдарға мемлекет тарапынан жан-жақты қолдау көрсетілуде. Мемлекет басшысының тапсырмасымен 2024 жылы 315 жас ғалымға пәтер берілді. Олардың 290-ы «Отбасы банк» арқылы арнайы ипотекалық бағдарлама бойынша, ал қалған 25-і тегін тұрғын үй алып отыр. 2025 жылдың басынан бастап 36 жас ғалым тегін негізде пәтер алуға қол жеткізді.

Мемлекет басшысының тұрақты стажировкалар ұйымдастыру жөніндегі тапсырмасын орындау мақсатында, әлемнің жетекші ғылыми зерттеу орталықтарында 500 ғалымды жыл сайын стажировкалау бағдарламасы іске қосылды. Бүгінгі таңда осы бағдарлама аясында 1475 стажировка берілді.

«Жас ғалым» бағдарламасы бойынша 2021-2024 жылдар ішінде гранттық қаржыландыруға 16 конкурс өткізілді, нәтижесінде 2000-нан астам ғылыми жоба жүзеге асуда. Ғылымға қосқан үлесі мен ғалымдарды ынталандыру үшін «Еңбек сіңірген ғалым» атағымен жыл сайын 50 сыйлық 2000 МРП көлемінде беріледі.

Докторантура бағдарламасына мемлекеттік сұраныс та өсуде. 2022-2023 жылдары докторантураға бөлінген гранттардың саны 1815 және 1919 грантты құраса, 2024 жылы 2919 грант бөлінді.

Ғылым мен өндіріс арасындағы байланысты нығайту да мемлекет үшін маңызды бағыттардың бірі. Бұл саладағы ынтымақтастықтың нәтижесі ретінде ғылыми-технологиялық сессиялар ұйымдастырылуда. Бүгінде «Казахмыс», «Казатомпром», «ERG» сынды ірі компаниялармен 9 ғылыми-технологиялық сессия өткізіліп, ҚР Үкіметінің ғылыми-техникалық комиссиясына 11 техникалық тапсырма ұсынылды.

Сондай-ақ, 2024 жылдың басынан бастап табиғи ресурстарды пайдаланушылардың ғылыми зерттеулер мен технологияларды дамытуға арналған капиталық инвестициялардан 1% бөлу механизмі енгізілді. Бағдарламалық-мақсатты қаржыландыру аясында жоғары оқу орындарында ғылыми инфрақұрылымды нығайту үшін технологиялық парктер мен инжиниринг орталықтары құрылуда.

Еліміздің жоғары оқу орындарында үш суперкомпьютер бар, олар күрделі ғылыми тапсырмаларды шешу мен халықаралық ынтымақтастықты нығайту мақсатында пайдаланылуда. Қазақстандық ғалымдардың ғылыми әзірлемелері әртүрлі салаларда қолданылуда.

Мемлекет тарапынан көрсетілген қолдау, жастардың белсенді қатысуы және ғылым мен өндіріс арасындағы байланысты нығайту еліміздің дамуы үшін жаңа мүмкіндіктер ашады. Ғылым - инновациялардың қозғаушы күші, сондай-ақ тұрақты даму мен гүлденуге бағытталған ұлттық стратегияның маңызды элементіне айналып отыр.