Ғылым мен инновация: Қазақстанның ғылыми әлеуетін арттыру жолдары

Ғылым және жоғары білім министрі Саясат Нұрбек Үкімет отырысында республикадағы ғылыми әлеуетті және цифрландыру бағытындағы жұмыстарды қарастырды. Министрліктің құрылғанынан бері Президент ғылымның экономикаға әсерін күшейту туралы тапсырмалар бергенін атап өтті.

Жоғары білім мен ғылымды дамыту тұжырымдамасы

2023-2029 жылдарға арналған Жоғары білім мен ғылымды дамыту тұжырымдамасы аясында ғылымды басқарудың жаңа моделін енгізу көзделуде. Бұл тұжырымдама:

• экономика мен қоғамның практикалық қажеттіліктеріне бағытталған ғылыми-технологиялық саясатты дамыту;
• зияткерлік әлеуетті нығайту;
• қолданбалы зерттеулер мен олардың нәтижелерін коммерцияландыру.

Заңнамалық жаңашылдықтар

«Ғылым және технологиялық саясат туралы» Заң шеңберінде 70 заңға тәуелді актілер бекітілді. Заң:

• ғылыми әзірлемелерді жетілдіру мен қолдауға бағытталған;
• технологиялық дайындық деңгейін (TRL) анықтаудың халықаралық әдістемесін енгізді;
• ғылымды коммерцияландыру экожүйесін дамытуды ынталандырады.

Министрдің айтуынша, 2025 жылдан бастап өңірлік ғылымның рөлі күшейтілді.

Коммерцияландыру мен гранттардың енгізілуі

2024 жылдан бастап ғылыми жобаларды жеделдету және технологиялық бизнес-инкубациялау іс-шаралары қолға алынады. Сонымен қатар:

• гранттық конкурстар жыл сайын өткізіледі;
• жас ғалымдарға арналған гранттар конкурстары жүзеге асырылады;
• қолданбалы зерттеулер саласындағы ғалымдардың жалақыларына арттыру коэффициенті енгізіледі.

Жас ғалымдарды қолдау шаралары

Министрдің мәліметінше, 351 пәтер берілді, 2 мыңнан астам зерттеуші 835 жобаны жүзеге асыруға мүмкіндік алды. «Жас Ғалым» гранттық қаржыландыру конкурсы жыл сайын өткізіледі.

Зертханалық инфрақұрылымды дамыту

Ғылыми инфрақұрылымды нығайту мақсатында 2023 жылы ірі ұлттық университеттерде жаңа зертханалар мен технологиялық парктер құрылды. Атап айтқанда:

• 10 зертхана;
• 3 стартап ашылып, нәтижесінде 468 млн теңге жеке қаржыландыру тартылды.

Цифрландыру үрдісі

Ғылым саласында цифрлық экожүйе қалыптастыру кезеңі басталды. 2024 жылы «Ғылым және технологиялық саясат туралы» Заң аясында:

• бірқатар цифрлық платформалар іске қосылады;
• ғылыми гранттарға өтінімдер қабылдау автоматикасы енгізіледі.

Цифрлық ғылыми портал ғылымның қолжетімділігін қамтамасыз етеді.

Болашағы бар ынтымақтастық

Жобаларды бірнеше елдермен бірлесіп жүзеге асыру күтілуде: Қазақстан мен Оңтүстік Корея арасында ғылыми орталықтар құрылады. Бұл үшін қажетті жабдықтар мен технологиялар жеткізілетін болады.

Министрліктің мәліметіне сәйкес, 2016 жылдан бері Ғылым қоры 6 конкурс өткізді, нәтижесінде 416 жоба мақұлданды және 208 жоба іске асырылуда. Коммерцияландыру зерттеулерінің экономикалық тиімділігі 118,4 млрд теңгеге жетті.

Қазақстанның ғылым мен экономиканы интеграциялау бағытында министрлік озық технологиялар мен зерттеулерді қолдау үшін барлық қажетті шараларды жүзеге асыруда.