Қазақстанда гендерлік теңдікті қамтамасыз ету жолындағы шаралар

«Мемлекет гендерлік теңдікті қамтамасыз етуге, әйелдердің құқықтарын қорғауға және отбасылық құндылықтарды нығайтуға әрқашан ерекше назар аударады», - деді Қазақстан Республикасының Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев. Мемлекет басшысының бастамасымен әйелдерге өкілдік билік органдарында арнайы квоталар берілді. Парламент пен маслихаттардағы әйелдердің үлесі артты, бұл бағыттағы жұмыстар жалғасуда. Бүгінгі таңда Парламентте 28 әйел, бұл жалпы депутаттардың 18,9 %-ын құрайды, ал маслихаттардағы әйелдер үлесі 22,7 % (774-і 3415-тің). 21 министрлікте: 3 әйел - денсаулық сақтау, еңбек және халықты әлеуметтік қорғау, мәдениет және ақпарат министрлері, 8 - вице-министр, 3 - аппарат жетекшілері. Сонымен қатар, Қазақстан Республикасының Президентіне тікелей бағынатын 14 мемлекеттік органда 6 әйел басшылық лауазымдарды атқарады, республика бойынша әйел судьялардың саны 1248 (53%) адамды құрайды. 2025 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша мемлекеттік қызметтегі әйелдер үлесі 55,8% (84 482 ден 47 158-ге дейін) құрайды. Басшылық лауазымдарды атқаратын әйелдердің жалпы саны - 39,1% (9 363 23 947-ның ішінен). Сонымен қатар, Үкімет әйел кәсіпкерлігін дамытуға үлкен мән береді. Шағын және орта бизнестің меншік иелері құрылымында әйел кәсіпкерлердің үлесі 48%-ға жетті. Әйелдер бизнесін қолдауға бағытталған бірқатар бағдарламалар іске асырылуда. АО «Даму» кәсіпкерлікті дамыту қоры барлық кезеңде 4,1 миллиард теңгеге 105 мыңнан астам әйелдер кәсіпкерлігін қолдаған жобаларды жүзеге асырды. Бүгінгі таңда әйелдердің тұрғын үй жағдайларын жақсарту бойынша бөлек бағдарламалар жұмыс істейді. Азия даму банкімен бірлесіп, «Отбасы банк» «Ұмай» ипотекалық бағдарламасын іске қосты, бұл үш жылда 3 660 қазақстандық әйелге тұрғын үй сатып алуға көмектесті. Қарыздың жалпы сомасы 41,2 миллиард теңгені құрады. Сонымен қатар, мемлекеттен тұрғын үй алуға асыраушысыз қалған әйелдер де мүмкіндік алады. Жесірлер бөлек, тәуелсіз кезекшілер категориясына енгізілетін болады.

Өткен жылдың ең маңызды оқиғаларының бірі отбасылық тұрмыстық зорлық-зомбылық туралы заңның қабылдануы болды. Жаңа редакцияда қылмыстық жауапкершілікті күшейту мен отбасылық институтты нығайтуға және тұрмыстық зорлық-зомбылықты алдын алуға арналған бірқатар нормалар қабылданды. Президенттің тапсырмасымен Ішкі істер министрлігінде әкімшілік полиция комитетінің құрылымында әйелдерге зорлық-зомбылықтан қорғау мақсатында отбасылық тұрмыстық зорлық-зомбылықпен күрес басқармасы құрылды. Әйелдер мен кәмелетке толмағандарға қатысты жыныстық сипаттағы зорлық-зомбылық қылмыстарын тергеу бойынша әйелдер тергеушілер үшін мамандандыру енгізілді (республика бойынша тергеу-оперативтік топтар құрамына 280 әйел тергеуші енгізілген). Әйелдерді зорлық-зомбылықтан қорғау инспекторлары 16 мың әйелдің құқықтарын қорғады. Заңның жаңашылдығы - отбасын қолдау орталықтарының бірыңғай желісін қалыптастыру, бұл МКИ РК-ның координациясында жүзеге асырылуда. Осыған байланысты 2024 жылдың маусым айынан бастап орталықтардың саны 33-тен 104-ке дейін артты. Қиын өмірлік жағдайдағы отбасыларды ерте анықтау мақсатында МКИ, МТСЗН, Ішкі істер министрлігі мен Денсаулық сақтау министрлігінің профильдік ведомстволарынан мобильді жұмыс топтары құрылды.

Сонымен қатар, 1995 жылы Пекин декларациясына қосылған сәттен бастап еліміз гендерлік саясатты қалыптастыруда жүйелі бағыт ұстануда, ұлттық және халықаралық приоритеттерді сәтті үйлестіре отырып. Осы мақсатта Қазақстанда ҚР Президентінің жанындағы Әйелдер істері және отбасылық-демографиялық саясат жөніндегі ұлттық комиссия жұмыс істейді. Ұлттық комиссияның сарапшылары заң шығару процесіне белсенді түрде тартылып, әйелдер мен балаларды қорғауға, тұрмыстық саладағы құқықтар мен бостандықтарды қамтамасыз етуге арналған 50-ден астам құқықтық актілер әзірленді. Сонымен қатар, Ұлттық комиссияның эксперттік топтары аймақтарға шығуды жүзеге асырады. 2024 жылы 2 мың әйел, соның ішінде 134 көпбалалы отбасылар қамтылды. Орнында проблемаларды кешенді талдау, аймақтық ерекшеліктерді бағалау және шешімдер әзірлеу жүзеге асырылды.

Екі жылдан бері «TechnoWomen» ұйымымен және «Astana Hub» халықаралық технопаркімен серіктестікте «IT-Aiel» жобасы іске асырылуда, бұл жұмыссыз әйелдер мен декреттегі аналардың цифрлық дағдыларын арттыруға бағытталған. Оқу нәтижесінде алғашқы түлектердің табыстары 45%-ға өсті. Биылғы жылы цифрлық ғылымдар, киберқауіпсіздік және электрондық коммерция бойынша 18 мың қыз және әйел оқытылды. Сондай-ақ, әйелдердің репродуктивтік денсаулығын қорғау, әйел кәсіпкерлігін дамыту және ауыл әйелдерін қолдау мәселелері Ұлттық комиссияның тұрақты назарында. 2025 жылы әйелдер мен отбасылық-демографиялық саясат жөніндегі ұлттық комиссияға бірқатар міндеттер қойылды. Мемлекет басшысының тапсырмасымен ұлттық комиссия жауапты ата-ана ұғымын ілгерілету, неке мен отбасы институтын нығайту, моральдық құндылықтарды насихаттауға күш жұмсайды.

Өз тарапынан 2025 жыл гендерлік күн тәртібіндегі екі маңызды датамен - Пекин декларациясының 30 жылдығымен және БҰҰ Қауіпсіздік кеңесінің 1325 резолюциясының 25 жылдығымен белгіленеді. Бұл әйелдердің құқықтарын кеңейту және гендерлік теңдікті қамтамасыз етуге бағытталған негізгі халықаралық құжаттар. Халықаралық гендерлік күн тәртібіндегі міндеттемелерді орындау бойынша ауқымды жұмыс атқарылуда. БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің 1325 резолюциясы «Әйелдер. Бейбітшілік. Қауіпсіздік» ұлттық іс-қимыл жоспары өзектілендірілді, ол сарапшылар мен дипломатиялық корпус тарапынан жоғары бағаланды. Жоспар гендерлік мәселелер бойынша әскери кеңесшілерді даярлауды, әйелдерді қорғаныс, ІІМ, ТЖК, ӘБ-дегі жүйелерде басшылық лауазымдарға көтеруді және олардың кәсіби даму мониторингін жүргізуді қамтиды. Осылайша, Қазақстан гендерлік саясатты жүзеге асыруда гендерлік теңдікті нығайту мен әйелдерге қатысты кемсітушілікті жою жолында тұрақты бағытты жалғастыруда, қажетті құқықтық және институционалдық базаны қалыптастыруда жүйелі жұмыс жүргізілуде, әйелдердің физикалық, интеллектуалдық және рухани-адамгершілік дамуына ықпал ететін жағдайлар жасалуда.