Темір жол көлігі: Қазақстанда тарифтерді арттыру қажеттілігі бар ма?

Темір жол көлігі Қазақстан экономикасында маңызды рөл атқарады, жалпы жүк айналымының жартысынан көбін қамтамасыз етеді және экспорттық және транзиттік жүктің басым бөлігін тасымалдайды. 2024 жылғы қорытындылар бойынша темір жол көлігі жүк айналымының 64%-ын қамтиды - деп хабарлайды ranking.kz.

Мемлекеттік бағдарламалар және темір жол көлігін дамыту

Елде осы сегментті дамытуға ерекше көңіл бөлініп отыр. Темір жол көлігін дамытуға арналған үш маңызды мемлекеттік бағдарлама бар:

• 2029 жылға дейін Қазақстан Республикасының темір жол көлігін дамыту тұжырымдамасы;
• 2030 жылға дейін Қазақстан Республикасының транспорт-логистикалық әлеуетін дамыту тұжырымдамасы;
• 2029 жылға дейін Қазақстан Республикасының ұлттық инфрақұрылым жоспары.

Тарифтер және олардың дамуға әсері

Қазақстандағы темір жол саласы негізінен мемлекетпен ұлттық «Қазақстан темір жолы» компаниясы арқылы реттеледі. Жақында компания экспорттық жүк тасымалдау үшін магистральды темір жол желісінің (МТЖ) тарифтерін 2025 жылғы 7 наурыздан бастап арттыру туралы жариялады.

Бұл шешім спонтанды емес, өткен жылғы қыркүйек айында Үкімет «Қазақстан темір жолы» компаниясын қолдады және жүк тасымалдау тарифтерінің арттыруын мақұлдады.

«Қазақстан темір жолы» компаниясы бағаларды нарықтық емес жағдайда ұстап тұру компанияның қарыз жүктемесінің артуына әкеп соғатынын атап өтті. Сондықтан темір жол саласындағы тарифтік саясатты өзгерту өте маңызды.

Инвестициялар және инфрақұрылым

Саладағы жетіспеушілік мәселелері қаржыландырудың жеткіліксіздігінен туындаған. Экспорттық тарифтердің өсуі темір жол инфрақұрылымын дамытуға, әсіресе ТрансҚазақстан темір жол коридоры жобаларына бағытталуы тиіс деп күтілуде.

Ағымдағы тариф деңгейінде «Қазақстан темір жолы» компаниясы қызметтердің өзіндік құнын толық өтеу және темір жол желісін қолдау мүмкін емес.

Инфрақұрылымның тозуы

Қазіргі таңда өндірістік активтердің тозу деңгейі келесідей:

• магистральды темір жол желісі (жол) — 57%;
• магистральды темір жол желісі (СЦБ құрылғылары мен байланыс) — 60%;
• магистральды темір жол желісі (контакт желісі құрылғылары) — 68%;
• магистральды темір жол желісі (вокзалдар, платформалар) — 48%.

Осылайша, экспорттық тарифтердің көтерілуі желілердің тозу проблемаларын шешуге және инвестицияларды тартуға мүмкіндік беруі керек. Нарықтық экономикада бағаларды жасанды түрде ұстап тұру критикалық проблемаларға әкеп соғуы мүмкін, ал Қазақстанда нарықтық тарифтеуге көшу барған сайын маңызды болып келеді.