Қазақстан ЕАЭО елдері арасында сыртқы қарызы ең жоғары мемлекет болып қалуда

Қазақстанда жан басына шаққандағы сыртқы қарыз деңгейі ЕАЭО елдерінің ішінде ең жоғарғы болып тіркелген және бұл үрдіс бірнеше жыл бойы сақталып келеді. 2024 жылы халыққа шаққандағы мемлекеттік сыртқы қарыз 8,1 мың АҚШ долларына жетті, деп хабарлайды ranking.kz

Қазақстан — Еуразиялық кеңістіктің даулы көшбасшысы

Еуразиялық экономикалық комиссия деректеріне сүйенсек, жан басына шаққандағы сыртқы қарыз бойынша Қазақстан ЕАЭО елдері арасында бірінші орында қалып отыр. Соңғы бес жылда бұл көрсеткіш бар-жоғы 5,2%-ға ғана төмендеген. Бұған дейін ол адам басына 8,7 мың долларды құраған еді.

ЕАЭО-ның басқа елдеріндегі жағдай

• Армения — жан басына шаққанда 5,3 мың АҚШ доллары
• Беларусь — шамамен 3,9 мың АҚШ доллары (бес жылда 11% төмендеген)
• Қырғызстан — 1,6 мың АҚШ доллары (одақтағы ең төменгі көрсеткіш)

Жалпы қарыздың азаюы, кейбір елдерде өсуі

2019-2024 жылдары аралығында ЕАЭО елдерінің жиынтық сыртқы қарызы 27,2%-ға азайып, 518,8 млрд АҚШ долларына жетті. Қарыздың ең үлкен үлесі әлі де Ресейге тиесілі: былтырғы жылдың соңында бұл елдің берешегі 290,8 млрд долларды құрады. Айта кетерлігі, дәл Ресей сыртқы міндеттемелерін 40,8%-ға қысқарта алған. Бұл үрдіс санкциялар енгізіліп, шетелдік капитал нарығына қол жеткізудің шектелуімен тікелей байланысты.

Соңғы жылдары өз қарыз жүктемесін айтарлықтай төмендете алған жалғыз мемлекет — Ресей.

Қазақстанның ЕАЭО қарыз құрылымындағы орны

Абсолютті көлемі бойынша Қазақстан сыртқы қарыздың мөлшері жөнінен екінші орында тұр: 2025 жылдың бірінші тоқсанының соңында елдің міндеттемелері 170,5 млрд АҚШ долларына жетті. Соңғы бес жылда елдің сыртқы қарызы 3,3% өсті, дегенмен жан басына шаққанда бұл көрсеткіш төмендеді — себебі Қазақстан халқы жыл сайын көбейіп келеді.

ЕАЭО-ның қаржылық панорамасы: қарыз мөлшері бойынша көшбасшылар мен аутсайдерлер

Сыртқы қарыз көлемі ең төменгі деңгейде қалатын елдер — Қырғызстан мен Армения. Бірақ дәл осы елдерде соңғы бес жылда бұл көрсеткіш 30%-дан астамға өсті.

Сыртқы міндеттемелер құрылымы: компанияаралық берешектен мемлекеттік қарызға дейін

Қарыз міндеттемелерінің қаржылық құрылымы елдер бойынша айтарлықтай өзгеше:

• Қазақстанда жалпы қарыздың 55,3%-ын (яғни 91,1 млрд АҚШ долларын) компанияаралық займдар құрайды.
• Қазақстан сыртқы қарызының құрамындағы мемлекеттік борыш — небары 7,8%.
• Қырғызстан, Армения және Беларусьте қарыздың қомақты үлесі (36%-дан астамы) мемлекеттік секторға тиесілі.
• Ресейде мемлекеттік қарыз өте аз (6,7%), негізгі жүктеме — банк секторы мен басқа да ұйымдарға тиесілі.

Несие берушілер мен салалар: Қазақстанға кім және не үшін қарыз береді

2024 жылдың 1 сәуіріндегі жағдай бойынша Қазақстан 170,5 млрд АҚШ долларын 107 несие беруші елге қарыздар болды. Қарыз көлемі жөнінен жетекші мемлекеттер:

1. Нидерланды — 41,8 млрд АҚШ доллары
2. Ресей — 14,9 млрд АҚШ доллары
3. Ұлыбритания мен халықаралық ұйымдар — әрқайсысы 14 млрд АҚШ долларынан

Шетелдік қаражаттарды белсенді тартатындардың көшбасында мұнай-газ саласындағы компаниялар тұр — бұл секторға ұлттық сыртқы қарыздың 43,2%-ы (73,7 млрд доллар) тиесілі. Қаржы және сақтандыру саласына сырттан тартылған қаражаттың 13,9%-ы тиесілі. Сондай-ақ ірі қарыз алушылар қатарына өнеркәсіп, мемлекеттік сектор мен сауда саласы кіреді.

Әр қазақстандыққа шаққандағы жоғары сыртқы қарыз деңгейі — елдегі бизнестің белсенді дамуы, халық санының артуы және жаһандық экономикалық үдерістердің нәтижесі. Алдағы уақытта қарыз жүктемесінің қалай өзгеретіні Қазақстанның даму беталысы мен Еуразиялық кеңістіктегі интеграциядағы орнына байланысты болмақ.