Нематериалдық активтер Қазақстанда: Сипаттамасы, Есептеу Әдістері және Мысалдары

1. Нематериалдық активтердің анықтамасы

Нематериалдық активтер – бұл физикалық нысанға ие болмайтын, бірақ экономикалық пайда әкелетін активтер. Оларға интеллектуалдық меншік, патенттер, авторлық құқықтар, сауда маркалары, лизингтік құқықтар және бағдарламалық қамтамасыз ету жатады. Нематериалдық активтер бухгалтерлік есепте ерекше назар аударуды қажет етеді, себебі олардың бағалау мен амортизациясы Қазақстан Республикасының бухгалтерлік стандарттарына сәйкес болуы тиіс.

2. Нематериалдық активтердің түрлері

Қазақстанда нематериалдық активтердің бірнеше түрі кең таралған:

• Патенттер: Өнертабысқа немесе пайдалы модельге берілген құқық, ол белгілі бір мерзімге жарамды.
• Авторлық құқық: Әдеби, музыкалық немесе көркем шығармаларға қатысты құқықтар.
• Сауда маркалары: Компанияның өнімдері мен қызметтерін идентификациялау үшін пайдаланылатын белгілер.
• Лицензиялар: Бір тараптың екінші тарапқа белгілі бір құқықтарды пайдалануға рұқсат беруі.
• Бағдарламалық қамтамасыз ету: Компьютерлік программалар мен жүйелер.

3. Нематериалдық активтердің бухгалтерлік есебі

Нематериалдық активтердің есебі халықаралық стандарттарға сәйкес жүргізілуі тиіс. Қазақстан Республикасының бухгалтерлік ұйымдары мен заңнамаларында бұл активтер арнайы санат ретінде қарастырылады. Нематериалдық активтер бастапқыда сатып алу немесе әзірлеу құны бойынша бағаланады.

3.1. Бастапқы бағалау

Нематериалдық активтердің бастапқы бағалауы, олардың сатып алу бағасы мен қосымша шығындарды қамтиды. Мысалы, патент сатып алған кезде, патенттің құны және оның тіркеу шығындары есептелуі тиіс.

3.2. Амортизация

Нематериалдық активтер, әдетте, мерзімді түрде амортизацияланады. Амортизацияның мерзімі нематериалдық активтің пайдалану мерзіміне байланысты анықталады. Мысалы, егер патенттің қолдану мерзімі 10 жыл болса, онда амортизация жыл сайын 10%-ды құрайды.

4. Нематериалдық активтердің мысалдары

Қазақстан компанияларының нематериалдық активтерді қалай қолданатынын қарастырайық:

• Мысал 1: Ақпараттық технологиялар компаниясы өзінің бағдарламалық қамтамасыз етуін жасаған кезде оған авторлық құқық алады. Бұл құқық компанияға өзіндік бағдарламалық өнімін нарықта сату мүмкіндігін береді.
• Мысал 2: Құрылыс компаниясы жаңа технологияларды пайдаланып, патент алды. Бұл патент компанияға бәсекелестерінің осы технологияларды пайдаланбауын қамтамасыз етеді.
• Мысал 3: Сауда маркасын тіркеген кәсіпкер өз өнімінің брендін танымал ету арқылы нарықта бәсекелестік артықшылыққа ие болады.

5. Қорытынды

Нематериалдық активтер Қазақстандағы бизнес үшін маңызды фактор болып табылады. Оларды дұрыс есептеу мен басқару компанияның табыстылығы мен бәсекелестік қабілетін арттыруда шешуші рөл атқарады. Кәсіпкерлер үшін нематериалдық активтердің маңызын түсіну және оларды тиімді пайдалану қажеттілігі зор.