Қазақстанда неге туу көрсеткіші төмендеп жатыр?

Қазақстанда соңғы жылдары туу көрсеткішінің тұрақты төмендеу үрдісі байқалады. Биылғы жылдың бірінші тоқсанында дүниеге келген сәбилер саны өткен жылдың ұқсас кезеңімен салыстырғанда шамамен 16%-ға қысқарды, деп хабарлайды ranking.kz.

Демографиялық құлдырау: соңғы жылдардағы статистика

• 2024 жылдың бірінші тоқсанында 77,3 мың нәресте өмірге келген, бұл өткен жылмен салыстырғанда 15,8%-ға аз.
• Жаңа туғандардың саны жыл сайын азаюда: 2021 жылы – 446,5 мың, 2022 жылы – 403,9 мың, 2023 жылы – 388,4 мың, биыл – 365,9 мың.

Туу көрсеткіші – әр мың адамға шаққанда дүниеге келген балалар саны – да тұрақты төмендегенін көрсетеді. 2025 жылдың алғашқы тоқсанында бұл көрсеткіш тек 15,4-ке жетсе, бір жыл бұрын 18,3 болған. Салыстырмалы түрде, 2021 жылы көрсеткіш ең жоғары деңгейде – 23,5 болды, содан бері кері динамика үстемдік етуде.

Нәресте саны бойынша алдыңғы және артта қалған өңірлер

• Туу коэффициенті бойынша Маңғыстау, Түркістан облыстары (әр мың адамға 21,3), және Шымкент қаласы (19,7) көш бастайды.
• Ең төменгі көрсеткіш Солтүстік Қазақстан (8,5), Қостанай (9,5) және Шығыс Қазақстан (9,6) облыстарында.

Болжам: жағдай одан әрі нашарлай ма?

БҰҰ болжамына сәйкес, бұл төмендеу алдағы жылдары да жалғасады. 2024 жылы туу коэффициенті мың адамға шаққанда 19,5 болады деп күтілсе, 2025 жылы – 19, ал 2034 жылы – 17,6-ға дейін төмендейді. Уақытша тұрақтану мүмкін, алайда XXI ғасырдың соңына қарай бұл көрсеткіш 11,4-ке дейін төмендейтін болады.

Тиімді шаралар қабылданбаса, Қазақстан күрделі демографиялық дағдарысқа тап болуы мүмкін.

Барлық осы деректер бүгіннен бастап нақты шешімдерді іздеудің қажеттігін көрсетеді.

Балалы болу шешіміне не әсер етеді?

Экономика факторы – туу көрсеткішінің кемуіндегі маңызды себептердің бірі. Тұрғын үй, медицина, білім алу шығындарының артуы отбасыларды балалардың болашағын кейінге қалдыруға не мүлде бас тартуға мәжбүрлеуде.

Көптеген қазақстандықтар дәстүрлі отбасылық құндылықтардан гөрі тұрақтылық пен кәсіби дамуға көбірек мән беруге мәжбүр.

Жастардың көбі алдымен білім алып, маман ретінде дамуды, содан кейін ғана отбасы құрғанды жөн көреді, бұл әсіресе әйелдер арасында кең таралуда.

Қазақстандықтар балалы болуға қаншалықты бейім?

• Сауалнамаға қатысқандардың 3,9%-ы мүлде бала жоспарламайды.
• Респонденттердің 51,3%-ы бүгінде балалары барын және оны көбейтуді ойламайтынын айтқан.
• Тек 11,3% – бір, 13% – екі, 9,1% – үш, ал 10,5% – төрт және одан көп бала өсіргісі келетінін көрсеткен.

Қалалық жерлерде бала сүймеуге шешім қабылдағандар көбірек (4,5%), ал ауылдық жерлерде – 3%. Сондай-ақ қалада баласы бар, бірақ енді балалы болғысы келмейтіндер ауылға қарағанда көбірек (52,4% бен 49,5%).

Туу көрсеткішінің төмендеуіне медициналық себептер

Экономикалық және әлеуметтік өзгерістер ғана емес, денсаулық мәселелері де ахуалды күрделендіруде. «Бедеулік» диагнозы қойылғандар саны өсуде: 2024 жылдың алғашқы алты айында 29,1 мың әйел және 102 ер азамат есепке алынған. Салыстырмалы түрде, 2019 жылы мұндай әйелдер тек 10 мың болған, ер адамдар – 36. Бұл көрсеткіш жыл сайын өсіп отыр.

Қазақстанда туу көрсеткішінің төмендеуіне әсер ететін себептер кешені бар – өмір сүру құнының өсуінен бастап өмірлік басымдықтардың өзгеруі мен денсаулық сақтау мәселелеріне дейін. Сарапшылардың айтуынша, отбасыларды қолдау саясаты мен медициналық жағдайды жақсартуда ауқымды өзгерістер жасалмайынша, демографиялық құлдырауды тоқтату оңай емес.

Мемлекет отбасыларды қолдау тәсілдерін түбегейлі өзгертпесе, келер ұрпақтың саны тым азаюы мүмкін.